Napady drgawkowe są wynikiem uwalniania neurotransmiterów pobudzających do przestrzeni pozakomórkowej. W ośrodkowym układzie nerwowym ektoadenozyna hamuje egzocytozę glutaminianu i asparaginianu, natomiast ektoguanozyna, zwiększając wychwyt zwrotny glutaminianu przez astrocyty, obniża jego stężenie poza komórką. W ten sposób oba nukleozydy uczestniczą w hamowaniu napadu drgawkowego. Nukleozydy te, obniżając stężenie powyższych neurotransmiterów poza komórką, chronią neurony przed śmiercią, pełnią więc funkcję neuroprotekcyjną. W różnych modelach zwierzęcych padaczek eksperymentalnych wykazano, że w przerwaniu napadu drgawkowego uczestniczą receptory adenozynowe A1 i A2A. Ma miejsce współdziałanie leków przeciwpadaczkowych i receptorów adenozynowych, bowiem niektóre z nich, takie jak karbamazepina, działają za pośrednictwem receptorów adenozynowych A1, a niektórzy agoniści receptorów A1 potęgują działanie przeciwdrgawkowe tych leków. Przeciwdrgawkowe działanie adenozyny i guanozyny oraz agonistów i antagonistów receptorów nukleozydowych wskazuje na możliwość wykorzystania wiedzy o tych procesach w projektowaniu nowych leków przeciwpadaczkowych. Skutecznymi lekami przeciwdrgawkowymi mogą okazać się związki zwiększające stężenie ektoadenozyny, takie jak: inhibitory deaminazy adenozyny, kinazy adenozynowej oraz związki hamujące wychwyt zwrotny nukleozydów. Innym sposobem zwiększenia stężenia pozakomórkowej adenozyny jest wzrost aktywności 5’-nukleotydazy powiększającej pulę ektoadenozyny przez degradację ektoAMP. Obiecujące są również rezultaty doustnego podania guanozyny i GMP, a także samej guanozyny podanej dokomorowo i dootrzewnowo, które powodowało przerywanie drgawek wywoływanych przez agonistę glutaminianu – kwas chinolinowy. 

Wczesne i właściwe rozpoznanie otępienia z ciałami Lewy’ego (dementia with Lewy bodies, DLB) – drugiej, najczęstszej przyczyny otępień pierwotnie zwyrodnieniowych – nadal stanowi istotną trudność dla lekarzy spoza placówek referencyjnych. W pracy przedstawiono najnowsze kryteria diagnostyczne DLB oraz scharakteryzowano możliwości leczenia objawowego otępienia z ciałami Lewy’ego w kontekście aktualnych wyników badań. Prowadzenie chorego z DLB jest zadaniem złożonym i trudnym. Postępowanie terapeutyczne obejmuje wczesne wykrycie, przeprowadzenie badań dodatkowych, diagnostykę różnicową. Kolejnym elementem jest leczenie objawowe deficytu poznawczego, objawów neuropsychiatrycznych i zaburzeń zachowania oraz zaburzeń ruchowych. Monitorowania i ewentualnego leczenia wymagają objawy dysfunkcji autonomicznej i zaburzenia snu. Zastosowanie leczenia z wyboru, czyli inhibitorów cholinesteraz (a zwłaszcza riwastygminy) może poskutkować poprawą w zakresie funkcji poznawczych oraz aktywności codziennej. Przy braku efektu inhibitorów cholinesteraz w zakresie zaburzeń zachowania i objawów psychozy można rozważyć leczenie małymi dawkami atypowych leków przeciwpsychotycznych. 

Choroba Alzheimera (AD) jest nieuleczalną chorobą neurodegeneracyjną, której towarzyszy przewlekły proces zapalny. Układ immunologiczny może mieć istotny wpływ na przebieg procesu chorobowego. Głównym patologicznym wyznacznikiem choroby Alzheimera jest gromadzenie w obrębie mózgu złogów β-amyloidu. W obecnym artykule przedstawiono informacje na temat możliwości zastosowania immunoterapii w leczeniu choroby Alzheimera. Metody immunoterapeutyczne, mające usuwać amyloid β z chorych mózgów, dały bardzo pozytywne rezultaty w badaniach na zwierzętach. Zarówno metody aktywnej, jak i biernej immunizacji powodowały wyraźne zmniejszenie zawartości amyloidu w mózgach myszy transgenicznych oraz poprawę ich funkcji poznawczych. Bardzo dobre wyniki na modelach zwierzęcych pozwoliły przeprowadzić wstępne badania kliniczne. Ich wyniki są również obiecujące, choć obarczone ryzykiem zapalenia mózgu. Jedyne dotychczas badanie II Fazy z zastosowaniem szczepionki przeciwko Aβ zostało przerwane z powodu rozwoju u 18 pacjentów zapalenia opon mózgowych i mózgu. Obecnie ośrodkach badawczych pojawiają się nowe rodzaje technik immunoterapeutycznych. 

Inhibitory cholinesterazy są podstawową grupą leków wykorzystywanych w leczeniu choroby Alzheimera. Jednak odsetek pacjentów, u których pod wpływem leczenia obserwuje się istotną poprawę kliniczną w większości badań nie przekracza 40 %. Rutynowym sposobem identyfikacji pacjentów dobrze odpowiadających na leczenie jest ocena zmiany stanu ich funkcji poznawczych pod wpływem i podczas przyjmowania leku. W niniejszej pracy podsumowany zostanie aktualny stan wiedzy na temat tzw. predyktorów odpowiedzi klinicznej na inhibitory cholinesterazy – czynników pozwalających przewidzieć reakcję chorego na stosowane leczenie w zakresie wpływu na docelowe objawy i/lub tolerancji leczenia jeszcze przed rozpoczęciem lub na samym początku terapii. W aspekcie prognozowania efektów stosowania tej grupy leków omówione zostaną predyktory genetyczne (apolipoproteina E, butyrylocholinesteraza, acetylotransferaza cholinowa), demograficzne (płeć, wiek), kliniczne (aktualne zaawansowanie i tempo progresji choroby, towarzyszące objawy neuropsychiatryczne, obecność patologii naczyniowej, odpowiedź na testową dawkę leku, wyniki badań neuropsychologicznych i próby ortostatycznej) i wyniki badań dodatkowych (SPECT, MRI, EEG). Umiejętność przewidzenia odpowiedzi chorego na leczenie umożliwiłaby dobór właściwego leku dla konkretnego pacjenta, uwzględniając skuteczność kliniczną w określonych subpopulacjach pacjentów i podatność na objawy niepożądane. Mogłaby również służyć ograniczeniu globalnych kosztów stosowania inhibitorów cholinesterazy oraz stymulować badania nad biologicznymi mechanizmami choroby Alzheimera. Aktualny stan wiedzy na temat predyktorów skuteczności inhibitorów cholinesterazy przy ich dobrej tolerancji, łagodnym profilu objawów niepożądanych oraz braku bardziej skutecznych alternatywnych metod leczenia choroby Alzheimera nie upoważnia nas jednak, jak na razie, do rezygnacji z leczenia u jakiegokolwiek chorego. 

Starzenie się populacji krajów wysoko rozwiniętych i rozwój medycyny (dający w efekcie spadek śmiertelności głównie z powodu chorób zakaźnych, chorób nowotworowych i chorób układu krążenia) prowadzą do wzrostu prewalencji związanych z wiekiem chorób neurozwyrodnieniowych, przede wszystkim choroby Alzheimera. Obserwuje się także stały wzrost kosztów związanych z otępieniem, zarówno bezpośrednio dla chorych i ich bliskich, jak i dla systemów ochrony zdrowia i opiekuńczych. Szacuje się, że skuteczna strategia prewencyjna, opóźniająca wystąpienie objawów otępienia o 5 lat (a więc w istocie tylko modyfikująca przebieg choroby), zmniejszyłaby światowe koszty o 20 %. Intensywnie badane są strategie oparte o interwencje farmakologiczne, m.in. z wykorzystaniem statyn, leków przeciwzapalnych, leków hormonalnych, witamin, preparatów pochodzenia naturalnego, a nawet inhibitorów cholinesterazy. Szereg zidentyfikowanych obecnie czynników ryzyka może być jednak przedmiotem interwencji niefarmakologicznych, głównie dotyczących stylu życia oraz interwencji profilaktycznych we wczesnym okresie rozwojowym. W pracy omówiono potencjalnie modyfikowalne czynniki ryzyka choroby Alzheimera i, opartych o współczesny stan wiedzy, możliwości niefarmakologicznych działań profilaktycznych. Szczególną uwagę poświęcono koncepcji rezerwy poznawczej i bazujących na niej strategiach związanych z treningami funkcji poznawczych, aktywnością fizyczną, prawidłową dietą, czy utrzymywaniem bogatej sieci kontaktów społecznych. Jakkolwiek nie można obecnie sformułować żadnych jednoznacznych rekomendacji, coraz więcej danych wskazuje na to, że – niezależnie od czynników natury biologicznej (w tym genetycznych) – ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera jest mniejsze, a wiek wystąpienia pierwszych objawów późniejszy u osób aktywnych fizycznie i umysłowo, dbających o sprawność układu sercowo-naczyniowego oraz (prawdopodobnie) ograniczających liczbę kalorii w diecie, bez jednoczesnego indukowania niedoborów witaminowych. 

Przedstawiono przypadek 24-letniego pacjenta hospitalizowanego w Klinice Neurologii z powodu objawów poprzecznego uszkodzenia rdzenia o podostrym przebiegu. Przy przyjęciu badaniem neurologicznym stwierdzono: niedowład piramidowy kończyn dolnych IIIº w skali Lovette’a, cięte zaburzenia czucia poniżej poziomu Th9, nietrzymanie moczu. Uwagę zwracała asymetria obwodu ud (różnica wynosiła 4 cm, P>L).W badaniu tomografii komputerowej kanału kręgowego odcinka Th7-Th11 zmian patologicznych nie uwidoczniono. W badaniu PMR odnotowano: podwyższoną cytozę oraz podwyższony poziom białka. W trakcie obserwacji szpitalnej stwierdzano objawy uszkodzenia rdzenia do wysokości Th5, z pogłębieniem niedowładu kończyn dolnych i porażeniem zwieraczy. Wykonane badania rezonansu magnetycznego (MRI) rdzenia kręgowego uwidoczniły rozległą malformację naczyniową (AVM) wypełniającą kanał kręgowy od poziomu C2 do ogona końskiego. W obrębie rdzenia kręgowego w odcinku od Th1 do Th5 uwidoczniono zmiany martwicze i obrzękowe. Badanie angiografii rezonansu magnetycznego (MRA) tętnic rdzenia kręgowego ujawniło naczynie zaopatrujące malformację odchodzące od aorty na poziomie Th7-Th8, z możliwym dodatkowym unaczynieniem od tętnic międzyżebrowych na poziomie Th12. Przedstawiony przypadek wskazuje na rzadką etiologię spastycznej tetraparezy oraz potrzebę uwzględnienia AVM w diagnostyce różnicowej mielopatii obok guzów rdzenia, infekcji, stwardnienia rozsianego czy chorób naczyniowych. 

Rozwarstwienie tętnic domózgowych bywa rzadko stwierdzaną przyczyną udarów mózgu. Częściej spotykane jest u osób młodych. Czynnikami predysponującymi do wystąpienia rozwarstwienia ściany tętnicy są: nadciśnienie tętnicze, urazy szyi i głowy, inwazyjne zabiegi neurochirurgiczne i kardiochirurgiczne, a także schorzenia obejmujące ściany tętnic. W większości przypadków rozwarstwienie ściany jest jednak procesem spontanicznym. Prezentujemy przypadek 59-letniego chorego, przyjętego z objawami udaru, u którego stwierdzono odwarstwienie błony wewnętrznej obejmujące pień ramienno-głowowy, prawą i lewą tętnicę podobojczykową, prawą tętnicę szyjną wspólną, aortę brzuszną i tętnice biodrowe. Stanowi on jeden z niewielu, opisywanych w literaturze przypadków, tak rozległego rozwarstwienia o skąpoobjawowym przebiegu.