Pacjenci po ciężkich uszkodzeniach mózgu często nie są zdolni do komunikacji ani samodzielnego poruszania się oraz nie wykazują żadnych oznak zachowań celowych, a równocześnie mogą pozostawać świadomi. Tego rodzaju stany określamy jako zaburzenia świadomości. Ich dotychczasowa kliniczna diagnoza, opierająca się na złożonych kryteriach behawioralnych, ciągle pozostawia przypadki niejednoznaczne. Niniejszy artykuł przedstawia przegląd najnowszych podejść eksperymentalnych służących ocenie struktury i funkcji ośrodkowego układu nerwowego, bazujących na neuroobrazowaniu i korzystających z aktualnej wiedzy o mózgowych mechanizmach świadomości. Wszystkie one mają na celu znalezienie jak najskuteczniejszej miary, która umożliwiłaby rzetelniejszą diagnozę. Pierwszy kierunek badań opiera się na technikach obrazowania strukturalnego, które dostarczają informacji na temat organizacji i stanu połączeń neuronalnych w obrębie mózgowia. Kolejny stanowią badania funkcjonalne, w których wyróżniamy podejścia pasywne i aktywne. Paradygmaty pasywne oceniają możliwość wystąpienia świadomości w sieci mózgowej pacjenta bez jego aktywnego udziału w zadaniu eksperymentalnym, zaś aktywne umożliwiają wnioskowanie o stanie świadomości na podstawie neuronalnych korelatów aktywności wolicjonalnej zarejestrowanych w trakcie wykonywania przez pacjenta zadania umysłowego. To drugie podejście opiera się na założeniu, że aktywność wolicjonalna wymaga świadomości i nie da się jej wyjaśnić w kategoriach stereotypowych reakcji na stymulację. Podczas gdy większość przedstawionych w niniejszym przeglądzie podejść bardzo dobrze sprawdza się w różnicowaniu pomiędzy grupami, do tej pory niewiele z nich pozwala różnicować stan świadomości na poziomie pojedynczego pacjenta. W tym najistotniejszym – jeśli wziąć pod uwagę dalszą opiekę nad pacjentem – zadaniu duży potencjał wydaje się mieć komplementarne korzystanie z kilku metod bądź stosowanie badań pozwalających wieloaspektowo ocenić funkcjonowanie mózgowia dzięki jednoczesnemu wykorzystaniu różnych technik pomiaru (np. EEG i fMRI).

zaburzenia świadomości, mózgowe mechanizmy świadomości, neuroobrazowanie, stan wegetatywny, stan minimalnej świadomości