Profil dysfunkcji wykonawczych w spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych u dzieci i młodzieży – przegląd systematyczny
Justyna Urbańska-Grosz1,2, Seweryna Konieczna3,4, Maciej Walkiewicz2,5, Emilia Sitek1,2,6
Celem pracy jest dokonanie przeglądu danych dotyczących funkcjonowania wykonawczego dzieci i młodzieży ze spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych (fetal alcohol spectrum disorder, FASD) w kontekście modelu funkcjonowania wykonawczego autorstwa Yany Suchy. Suchy zakładała, że u osób z FASD występują cechy zespołu dysfunkcji wykonawczych z dominującymi trudnościami poznawczymi, z dominującym rozhamowaniem, z dominującą apatią oraz z niedostosowaniem społecznym, ale nie cechy zespołu z dominującą dezorganizacją. Przyjęte kryteria wyszukiwania spełniło osiem artykułów. Wyniki uzyskane w badaniach przez dzieci z FASD były pod wieloma względami niższe niż w grupach kontrolnych. Zgodnie z modelem funkcjonowania wykonawczego Suchy u dzieci z FASD mogą być obecne cechy zespołu dysfunkcji wykonawczych (z deficytami poznawczych aspektów funkcji wykonawczych), zespołu z dominującą apatią (z deficytem inicjowania i podtrzymywania) i z rozhamowaniem (deficyt w doborze reakcji), a także zaburzone poznanie społeczne, które odpowiada zespołowi z niedostosowaniem społecznym. Żadne z badań nie obejmowało testów oceniających radzenie sobie w sytuacjach wielozadaniowych, które pozwalałyby na ocenę obecności cech zespołu z dominującą dezorganizacją działania. Wyniki sugerują mieszany wzorzec deficytów wykonawczych w FASD. Trudności w określeniu profilu funkcjonowania wykonawczego u dzieci i młodzieży z FASD mogą być związane z heterogenicznością grup klinicznych (różnice dotyczą zastosowanych kryteriów diagnostycznych oraz poziomu funkcjonowania intelektualnego i warunków życia badanych), jak również ze złożonością większości używanych testów, które rzadko dotyczą jednego aspektu funkcjonowania wykonawczego i zazwyczaj angażują różnorodne procesy poznawcze.